Bağlı Yerleşimler

                ŞEBİNKARAHİSAR’IN “KAZA VE KÖYLERİ”

                                                                                                              

                Daha önce, Şebinkarahisar’ın tarih içerisinde yönetim merkezi olma özelliğinden bahsetmiş ve bağlı bulunduğu vilayetleri tarih sırasına göre ortaya koymuştuk. Burada, Şebinkarahisar’a bağlı nahiyeler ile tahrir defterlerine göre o tarihlerdeki köylerin isimlerini dile getirmek istiyoruz.

                Halen Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’nde bulunan tahrir defterleri, bir kısım Osmanlı eyaletlerinde nüfus ve vergilendirilebilecek gelir kaynaklarının saptanması için sayımların kaydedildiği defterlerdir. Şebinkarahisar’ın Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı’nda mufassal ve icmal olmak üzere15 tahrir defteri ve bir de yine ayrıntılı avarız defteri bulunmaktadır. Şebinkarahisar ile ilgili 1485, 1530, 1547, 1569 ve 1613 yıllarında beş mufassal (ayrıntılı) tahrir yapılmış, avarız vergisine ilişkin tahrir de 1643 yılında gerçekleştirilmiştir. Şebinkarahisar’ın tarih içinde geçirdiği idari yapılanma bu tahrir defterlerinde izlenebilmektedir.

                Osmanlı Devleti’nde ilk idari yapılanma 1. Murat devrinde 1362 yılında Rumeli Beylerbeyliği kurularak başladı. Yıldırım Beyazıt 1393 yılında Anadolu Beylerbeyliğini kurdu. 1413 yılında da önce Amasya daha sonra Tokat ve akabinde de Sivas merkez olmak üzere Rum Beylerbeyliği kuruldu. Şebinkarahisar, 1473 yılında Fatih tarafından tam ve kesin olarak Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra Vilayet-i Rum-ı Kadim’i oluşturan sancaklar/livalar arasında yer aldı. Şebinkarahisar 1514’de Yavuz Sultan Selim tarafından Baş Mir Ahur Bıyıklı Mehmet Bey’e verildi. 1535 yılında da yeni kurulan Erzurum Beylerbeyliği’ne bağlandı.

                Osmanlı İdaresi, Şebinkarahisar ve çevresinde ilk tahriri, II. Beyazıt döneminde, 1485 yılında, gerçekleştirdi. Bu tahrirde bölgedeki köylerin yaklaşık %38'inin ve mezraların  %45'inin boş veya terkedilmiş olarak deftere kaydedilmesi, fetih sırasında bölgenin oldukça tahrip olduğunu göstergesi olarak kabul ediliyor. Nitekim uzun yıllar süresince Şebinkarahisar ve çevresinde Osmanlılar ile Akkoyunlular arasında pek çok çatışma meydana gelmiş ve bölge zaman zaman el değiştirmişti.. Osmanlı-Akkoyunlu çekişmesinde özellikle Koyulhisar’ın köylerinde Osmanlıların acımasız davranışları büyük tepkilere neden olmuştu. Bölgedeki nahiyelerin hemen hemen tümünde değişik derecelerde görülen bu tahribata Şebinkarahisar nahiyesinde rastlanmıyor. Tahrire göre, toplam 250 haneye varan nüfusu ile bölgedeki en büyük ve yoğun nüfuslu yerleşim birimi Şebinkarahisar’dır. Bunu sağlayan da, ilk çağlardan itibaren varlığı bilinen ve işletilen şap madenidir. Bu da Şebinkarahisar'ı, bölgesel alışverişin yapıldığı, vergiler yoluyla toplanan ziraî artı ürünün pazara getirilerek satılabileceği yegane yerleşim birimi olarak ön plana çıkardı. Şebinkarahisar’ın Fatih’e direnmeden teslim olması da şehrin harap olmasını ve nüfus göçünü önledi.

                1485 yılında bölgedeki nahiyeler arasından sadece Şebinkarahisar ve Koyulhisar, birbirinden bağımsız olarak Rum Eyaleti'ne bağlanırken, geri kalan nahiyeler de, coğrafî yakınlıklarına göre bu nahiyelerden birine dahil edilmiştir. Yapılan bu düzenlemenin sonucunda Şebinkarahisar'a bağlı nahiyeler Emlak, Kösi, Alucara ve Tuzeri, Menteşe, Güdül, Gavezit, Gezenger, Mindavel, Kovana, Serin, Menkufe, Eliği, Suşehri ve Akşehirabad; Koyluhisar'a bağlı nahiyeler ise Hasangeriş, Firuz, Şahneçimeni, Sisorta, Naiblü ve Yemlü'dür. Ancak bu örgütlenme gerçek anlamda bir idari örgütlenme olarak kabul edilmiyor. Bu daha çok vergi toplamada kolaylık sağlayan bir sınıflandırma olarak kabul ediliyor

                Bu yapılanma 1530 yılında yapılan tahrirde de aynen varlığını korumuştur. Bu tahrire göre Şebinkarahisar’a 157 köy (kariye), 110 mezra ve 14 de çiftlik kayıtlıdır.

                Kanuni Sultan Süleyman’ın son yıllarında, 1547 yılında yapılan üçüncü tahrirde ise Şebinkarahisar “Liva/Sancak”tır artık.  Bu tahrire göre, şehir halkından,  müslüman nüfus, Balaban ve Hacı Halim adlı iki mahallede yaşarken, gayrimüslim nüfus Suva, Miyane, Güngörmez, Kilise ve Doka adlarındaki beş mahallede sakindir. 1535 yılında Erzurum Beylerbeyliğine bağlanan Şebinkarahisar’a, 1547’de  kaza olarak Koyulhisar, Bayramlu (Ordu), Pazarsuyu ve İskefser (Reşadiye) bağlı olup, bağlı nahiyeler ise şunlardır: Şiryan (Şiran), Mindaval (Çamoluk), Elige, Alucara ve Kovana ve Kevasa, Melense, Gevezid, Emlak, Ak-şehir-abad, Su-şehri, Hasan-gerişi, Yemişlü, Firuz, Nayiblü, Sis-orta, Şahna-çemeni, Kebsil,(Bulancak) Şemseddin, abulhayr, Bozat, Elmalu, Kırık ili (Yavuzkemal), Ordu, Bolaman, Çamaş, İhtiyar, Bucak, Satılmış, Ulubeğ, Alibeğce, Fermude, Şayiblü, Bedirlü, Milas (Mesudiye), Habsamana (Gölköy).

                1643 yılında avarız vergisi için yapılan tahrirde de 1547 tarihi tahrirde belirlenen yukarıdaki isimler, Şebinkarahisar’a bağlı kaza ve nahiye olarak yer almaktadır.
          1643 tarihli Mufassal Avarız Defteri’nde Taş, Bülbül, Orta, Kızılca mahalleleri yine aynı isimlerle mahalle olarak yazılmış, Tamzara, Avutmuş, Biroğul mahalleleri ise yine aynı isimlerle Gevezid nahiyesine bağlı köy olarak deftere kaydedilmiştir.
               1643 tahririne göre Şebinkarahisar’a 89 köy 6 mezra bağlıdır.

              1530 YILINDA ŞEBİNKARAHİSAR'IN KÖYLERİ

KÖY	Karagevezit (Karagevezider)	Bulundu (Gevezid)
Akviran	Karaköy	Çat (Subak)
Alişir	Karaşehinşah	Darapa (Gelcese)
Alna	Karataş	Delüklütaşı
Aloni	Karacaviran	Direktaş (Küreci)
Amacük	Kavak	Doğancı (Gevezid)
Armudlu	Kavunluk	Elmaağaç
Aslanşah	Kererci (Küreci)	Firenk (Gevezid)
Aşağı Güğercinlik	Keylük	Görene
Aşağı Kınık	Kızık	Göynük
Avutmuş	Koru	İsrefi
Balcana-i Büzürk (Bancananik)	Köpeklü	Karaağaç
Balcana-i Küçük	Kuşçu	Karataş (Gevezid)
Bayhasan	Laklahisak	Karalar (Subak)
Bayhasan(-i diğer)	Muhlisvelibey	Kavras (Gevezid)
Bayram	Ordut	Kezanç
Beyköyü	Ozanlu	Kırlı
Bige (Biği)	Saraycık	Kires Ağacı (Gevezid)
Biroğul (Biravul)	Servin-i Bala	Kumlu (Kuminlu)
Buzkeçi	Servin-i Zir	Kuşhane (Gevezid)
Çeklecük (Mekelcük)	Subak	Kuyucak (Subak )
Çiftlik	Toklaroğlu (Tokluağıl)	Kuyumcu
Çoça (Coç)	Tönük	Kütit
Çuğlu	Tumen	Mahmut Verani (Gevezid)
Darabul	Üregir	Mutavvak
Depeldepe	Yukarı Kınık	Naib Çiftliği (Gevezid)
Dereköy	Yumrucaktaş (Yuvacıktaş)	Ordut
Dolacık (Dolapcı)	Zibere	Pervane (Piravul)
Dona		Sümeri (Subak )
Eksi	MEZRA	Tönuk (Gevezid)
Esküne	Ahurcuk (Gevezid)	Yalman
Frenk	Akviran	Yalnızdam  (Gevezid)
Gelcese	Alan (Subak)	Yazıyıltarıç
Gölve	Atik (Gelcese)	Yukarı Güğercinlik
Hahavla	Bilaktis (Biladis)
Hozana	Çiftlik	ÇİFTLİK
İs-olan (İn-olan)	Çiftlik-i Demircilik	Çalı (Karadumanlu) (Gevezid)
İsrail	Çiflik-i Köse-Haile	Çıtak Abdal (Gevezid)
Kalacık	Bulgat (Gevezid)	Etir (Gevezid)
Karadumanlı

                 1643 YILINDA ŞEBİNKARAHİSAR'IN KÖYLERİ

Ahurcuk	Kızık	Aslanşa
Akviran	Kızılcaviran	Balcana maa Alaca ve Ağırdiş ve Kuşçu
Alan (Subak)	Kolya (Kule)	Dereköy
Alpe	Kozluca	Esküne
Avutmuş	Köpekli	Etir
Bağçecik	Kuyumcu	Feğülara
Bayhasan	Lıklık İsa	Gedahor
Bayramköyü	Mahlas	Göreze
Belegeriş	Mikal	Göynük
Beyöreni	Muğasa	Gülcese
Bege	Ordut	Hacılu
Biravul	Ozanlı	Hahavla
Buzkeçi	Saraycık	Hozana nd. Erbeşe
Cüç	Şeyh Karaman	İstirafil
Çırdak	Şörel	Kalecik
Çoğlu	Şüca	Kara Gevezid
Depeköy	Tamzara	Keylik
Dilce	Tarabul	Kürece
Diltepe	Tokluağlı	Licase
Fernegi	Tona	Niğidala
Gedahor	Tönük	Ovacık
Güğün	Tuman	Subak
Gölve	Tutal
Güvercinlik	Üreğir	MEZRA
Hasan Şeyh	Vank, der kurb-ı karye-i Tamzara	Çiledar (Bige’de)
İmanlu	Yalman	Ibıh  (Ahurcuk)
İsrail	Yalnızdam	Karaağaç (Cüc)
Karaköy	Yaycı	Aluç (Keylik)
Karaşehinşe	Yıltarıç	Çakılalan (Esküne)
Karlu	Yumrucataş	Kaş Resul (Keylik)
Kavunluk	Yusagid
Kâzanç	Ziberi
Kınık-ı Bâlâ	Armudlu
Kınık-ı Zir

KAYNAKLAR          : 1- 387 No’lu Muhasebe-i Vilayet-i Karaman Ve Rum Defteri II (Devlet

                                        Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1997

                                    2- Orta Karadeniz Tarihinin Kaynakları, Karahisar’ı Şarki Sancağı Mufassal

                                         Avarız Defteri, Mehmet Öz ve Fatma Acun, TTK, Ankara 2008,

                                    3- Karahisar-ı Şarki ve Koyluhisar Kazaları Örneğinde Osmanlı Taşra İdaresi,

                                         Fatma Acun, TTK, Ankara 2006

                                    4- Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmed’in Siyasi ve Askeri

                                          Faaliyeti, Selahattin Tansel, TTK Ankara 1999,

                                    5- Osmanlı Döneminde Anadolu Şehirlerinin Gelişmesinde Devletin Rolü:

                                           Karahisar Örneği, Fatma Acun, TTK Makaleler

                                    6- Devlet İstatistik Genel Direktörlüğü, 1935 Genel Nüfus Sayımı Köyler

                                           Nüfusu,  Ankara 1937

                                     7- Erzurum Beylerbeyiliği ve Teşkilatı, Dündar Aydın, TTK Ankara 1998