İsimler

                                         ŞEBİNKARAHİSAR’IN İSİMLERİ

                                                                                            

                Atatürk 1924 yılında ilçemizi ziyaret ettiğinde, ilçemizin Şarkikarahisar olan adının Şebinkarahisar olarak değiştirilmesini teklif ederken, daha önce de kullanılan ismini önermiş olabilir mi?

                Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde “buraya Karahisar-ı Şarki veya Şabinkarahisar’ı da derler. Karahisar denmesinin nedeni, kale taşlarının kale olmasındandır” demektedir.

                Şemseddin Sami, 1800’lerin sonlarında İstanbul’da yayınlanan Kamus-u Alam adlı eserinde “ Sivas Vilayetine bağlı sancak merkezidir. Şebinkarahisar adı Şabeynkarahisar’dan gelmektedir. Yörede şap madeninin çokluğu bu ismin oluşmasına neden olmuştur.”  bilgisini veriyor.

                Yine 1800’lerin sonlarında yayınlanan  Hoca Sadüddine ait Tacüt Tevarih adlı yapıtta, “Şaphane-i Karahisar” ismi yer alıyor

                1865 yılında Sultan Abdulaziz’in annesi tarafından yaptırılan ve Suboyu köyünde bulunan Pertevniyal çeşmesi’nin kitabesinde  “Şebinkarahisar’ın Bige köyünde” sözcükleri geçiyor.

                Buna göre, “Şebinkarahisar” isminin eskiden beri kullanıldığı ortaya çıkıyor.

                Dayanaksız hiç bir söz söylemediği dikkate alınırsa, Atatürk, ilçenin isminin değişmesini teklif ederken, eski adına ve belki de halk arasında da kullanılan gerçek ismine dönülmesini istemiş olabilir.

                Şebinkarahisar’ın tarihi kayıtlardaki ilk ismi “Koloneia (Rumca) / Colonia (Latince)” olarak geçiyor. Colonia ismi Latin dilinde ordu üssü, yörede Roma’nın bir tutunma merkezi işlevini üstlenen, çoğu kez Roma ordusundan emekli olmuş askerlerin kendilerine arazi verilerek yerleştirildiği dolaysı ile de Roma kolonisini barındıran, stratejik yönden önemli yerdeki bir kenti anlatıyor. Nitekim Justinianus döneminin ünlü Bizans tarihçisi Procopius, “De Aedificiis” adlı eserinde bu kenti Romalıların Colonia’sı olarak Pompeus’un kurduğunu söylüyor. Prof Dr Bilge Umar ise, Şebinkarahisar’ın tarihinin kalede yapılan araştırmalara göre Romalı’lardan çok önceye dayandığını, Pompeus tarafından imar edilerek Colonia olarak adlandırılmış olabileceğini, bu yapılırken de Anadolulu dilinden gelme öz ve gerçek adının lehçeye uyarlanmış olacağının buna göre de Koloneia adının Tanrıça Kula (Ana tanrıçanın yavrusu)’ndan kaynaklanan “Kulana” ya da “Kula(wa)na” diğer deyim ile “Kula Ülkesi” olabileceğini belirtiyor. Doç Dr Haşim Karpuz da Kale’nin tarihinin Hititlere kadar indiğini söylüyor.

                Sivas’ta yayınlanan bazı kitaplarda ve internette yer alan Koyulhisar’ı tanıtan sayfalarda Koloneia (Colonia) isminin Koyulhisar’a ait olduğu iddia edilmekte ise de, birçok kaynak bu ismin Şebinkarahisar’a ait olduğunda hemfikir. Koyulhisar’ın adı eski çağlarda “Anniaka” olarak geçiyor.Türkler Anadolu’ya girdiklerinde de “Mişaz” olarak anılıyor. Nitekim 1918 tarihli Osmanlıca basılmış 200.000 ölçekli gizli memleket haritasında da Koyulhisar’ın isminin yanına parantez içinde “Mişaz” ibaresi yazılı. Dolayısı ile Koloneia (Colonia) isminin Koyulhisar’a ait olması imkanı bulunmuyor. Türkler Anadoluya girdikten sonra, burası Selçuknamelerde ve resmi kayıtlarda Koyulhisar veya Koyunluhisar olarak yer alıyor.

                Koloneia /Colonia ismine,Şebinkarahisar’ın ismi olarak, 9 veya 10.yüzyılda yazılmış bir mektupta da rastlanıyor. 11. yüzyılda Rumca Karakale demek olan “Mavrakastaron” ismi ortaya çıkıyor. Bu tarihte şehre de “Kolonia” deniyor. 12. Yüzyılda kalenin de şehrin de adı Mavrakastaron olarak geçiyor. ve Bizans tarihçisi Anna Komnena da bu tarihlerde yayınlanan Alexiad adlı eserinde  Şebinkarahisar’dan Kolonia olarak bahsediyor. Türkler Anadolu’ya girdiklerinde bu ismi Türkçe’ye uyarlayarak “Kuguniya veya Kögonya” şeklinde telaffuz etmeye başlıyorlar. Nitekim Eretna Beyliğinde 1300’lerde bastırılan sikkelerde ve İbnibibi’nin Selçukname isimli eserinde “Kögonya” ismi yer alıyor.

                Bilindiği gibi, Fatih Şebinkarahisar’ı 1473 yılında fethettiğinde, Kögonya olan adını “Karahisar-ı Şarki” olarak değiştiriyor. Resmi kayıtlarda bu isim kullanılıyor. Nitekim 1710 (1022) tarihli Tahrir defterinde, ilçemizden Karahisar-ı Şarki olarak bahsedilirken, “namı diğer Ketumiyete” ibaresine yer veriliyor.

                19. Yüzyılda Şebinkarahisar “Nikopolis” olarak isimlendiriliyor. Nikopolis, gerçekte Suşehri’nin, eski adı Pürk, yeni adı Yeşilyayla olan köyünün olduğu yere Romalı Komutan Pompeus’un, Pontus Kralı VI. Mithridates’in İÖ 66 yılında yendiği savaş alanında kurdurduğu bir şehir. Nikopolis, kalesinin olmaması nedeniyle saldırılara açık olduğundan ve Arap Akınları ile çapulcuların saldırıları karşısında, Türkler Anadolu’ya girdiği tarihlerde tamamen boşaldı ve terk edildi. Nikopolis Metropolidi de Colonia’ya taşındı. Bu bölge daha sonra Colonia Metropolidinin yetki alanına verildi. Şebinkarahisar’da bulunan metropolidin ünvanı da Nikopolis-Colonia Metropolidi oldu. Zamanla Colonia ismi de ortadan kalktı ve Şebinkarahisar Nikopolis olarak anılmaya başlandı. 19. yüzyılda dahi Şebinkarahisar’ın adı Ermeniler arasında Nikopolis’ti.

                Bazı kitaplarda Nikopolis’in Suşehri olduğu belirtiliyorsa da, Türkler Anadolu’ya girdiğinde Suşehri’nin şimdi bulunduğu terde Andras/Endires  adı ile bilinen küçük bir yerleşim yeri bulunuyordu. 19. Yüzyılda ülkemizi gezen Avrupalı gezginler yayınladıkları eserlerinde Suşehri’nden “Adras” ismi ile bahsetmektedirler. 1918 tarihli Osmanlıca basılmış 200.000 ölçekli gizli memleket haritasında da Suşehri’nin isminin yanına parantez içinde “Endiryas” ibaresi yazılı.

KAYNAKLAR : 1- Bilge Umar, Karadeniz Kappadokia’sı, İstanbul 2000

                                2- The Byzantıne Monuments And Topography of The Pontos, Antohony Bryer-David 

                                      Wınfıeld, Washington 1985

                                3- Yurt Ansiklopedisi İstanbul 1982

                                4- İslam Ansiklopedisi İstanbul 1955

                                5- 1918 basımı 1/200000 ölçekli harita Şebinkarahisar paftası

Bu yazı, "Bayramköy Nikipolis Mi?" başlıklı yazıdan çok önce hazırlanmış ve 2008 yılı içinde Yeni Şebinkarahisar Gazetesi'nde yayınlanmıştır.