1914

                                    1914  YILINDA  ŞEBİNKARAHİSAR

1914 yılında Şebinkarahisar Genel Görünüş (Kaynak 1325 Sivas Vilayet salnamesi )

                                                                                                  

                İlçemizin 1915 Ermeni Ayaklanması'ndan önceki ve sonraki fotoğrafları karşılaştırıldığında nasıl bir felaket yaşandığı tüm çıplaklığı ile ortaya çıkıyor.  Ayaklanma öncesinde, örneğin 1914 yılında nasıl bir Şebinkarahisar vardı? Ya da Şebinkarahisar nasıl bir yerdi?

1914 yılındaki Şebinkarahisar'ın Krokisi (Kaynak  Koloneia Dini Bölgesi İle Nikopolis’in Tarihi ve Folkloru Atina 1964)

                Şebinkarahisar'dan tehcir veya mübadele yolu ile giden Ermeni ve Rum kökenli insanlar bulundukları ülkelerde Şebinkarahisar'ı ve tarihini anlatan birçok kitap  yayınladılar. Bu  kitaplardan birisi de 1964 yılında Atina'da yayınlanan Koloneia Dini Bölgesi İle Nikopolis’in Tarihi ve Folkloru isimli bir kitaptır.  Genel tarih kısmının çevirisi 1970'lerde  Yeni Şebinkarahisar Gazetesi'nde de yayınlanan bu kitapta yer alan bir kroki, 1914 yılı  Şebinkarahisar'ını resmetmektedir.

                Osmanlı Devlet Salnamesi'nden alınarak Yeni Şebinkarahisar Gazetesi'nde daha önce yayınlanan fotoğrafla da örtüşen ve büyük ihtimalle de daha yaşlı kişilerin anlatımına göre çizilen krokide, şimdiki Yıldız Semti ve civarı Ermeni Mahallesi, şimdiki Gümüşhane Mahallesi denilen kalenin etekleri  ile Seyrantepe semti ve civarı Rum Mahallesi, Taş, Orta ve Kızılca Mahallesi de İslam (Türk) Mahalleleri olarak  gösteriliyor.

Taşhan üzerindeki Ermeni Kilisesi, "Surp Asdvadzadzin Kilisesi"nin kalıntısı 

                Fatih Camii ve Taşhan yanında, bir Ermeni Kilisesi, Seyrantepe'de  Aziz Triada Kilisesi ve Kalenin eteklerinde  Aziz Taksiarhon Kilisesi adı ile iki Rum kilisesi, Aziz Yargo Şapeli ve  Meryem Ana Şapeli adı ile iki küçük kilise,  şimdiki Hastane'nin olduğu yerde  bir Ermeni  okulu ve Seyrantepe'de Merkez Rum Okulu ve  Kale eteklerinde  Taksiarhon İlkokulu ismi ile  iki Rum okulu  krokide yer alıyor.  Ermeni  kaynaklarında , Şebinkarahisar merkezinde iki  Ermeni kilisesi bulunduğu  belirtiliyor ve adları da Surp Asdvadzadzin (Ana kilise) Kilisesi ve Surp Pırgıç Kilisesi olarak, okulların adı da  Muşeğyan ve Surp Pırgıçyan okulları olarak veriliyor. Yine krokide sadece Fatih Camii gösterilmiş ise de, 1890 tarihli Devlet Salnamesi'nde  ve 1889 yılında Şemsettin Sami tarafından yazılan Kamus  ül-Alam isimli eserde Şebinkarahisar'da 15 cami ve 5 mescit bulunduğundan bahsedildiği biliniyor.

Millet Bahçesi (Kaynak 1325 Sivas Vilayet Salnamesi)

                Krokide ve listede yer alan  ilginç iki yapı gazhane  ile Rum elektrikli un değirmeni. Krokide, bu  yapılardan elektrikli un değirmeni  Millet Bahçesine gelmeden yol üzerinde Ermeni Mahallesi'ne  yakın bir yerlerde , gazhane de şimdiki Cezaevi Yol ayrımına yakın bir  yerlerde resmedilmiş. 1890 tarihli Salnamede ve   Kamus ül-Alam'da da, Şebinkarahisar'da un fabrikası  bulunduğu belirtiliyor.  Salname'de ve Kamus ül-Alam'da gazhaneden  bahsedilmese de , krokide gazhanenin varlığı, o tarihlerde ilçede havagazı kullanıldığını ve elektrik olduğunu ortaya koyuyor . Nitekim o tarihlerde  "Havagazı Fabrikası" veya "Gazhane "denilen üretim ve depolama tesislerinde,  kentlerde ısınma ve aydınlanma maksadıyla kullanılmak üzere kömürden havagazı imal edilirdi.

Rum Merkez Okulu'nun kalıntısı

                Krokide, eski Belediye Binası'nın bulunduğu yerde Hükümet Konağı,  yine eski mezbahanın olduğu yerde  (krokide Rum Mahallesinde ) mezbaha, şimdiki Küpçüler Yokuşu (Kavaklar Yolu) üzerinde çömlek atölyesi, şimdiki Halil Rıfat Paşa Caddesi üzerinde postane, ve askeri kışla, Öksürük Kayası'na yakın yerde baruthane , şimdiki Endüstri Meslek Lisesi'nin yerinde Millet Bahçesi (Milli Bahçe)  var. 1890  tarihli Salnamede ve   Kamus ül-Alam'da o tarihte sekiz  han bulunduğu bildirilmesine  rağmen krokide sadece  eski ve yeni Taşhan gösterilmiş.  Krokide ayrıca bir stadyum ile Çarşı Çeşmesi Fatih Camii önünde ve  Medrese Çeşmesi de  şimdiki yerinde  işaretlenmiş.

Rum Aziz Taksiarhon Kilisesi'nin kalıntısı

                Şunu da belirtelim, Genelkurmay verilerine göre, 1914 yılında Şebinkarahisar köyleri  ve şehir merkezinde toplam 26379 İslam (Türk) nüfusu yanında 8477 Ermeni 16383'ü de Rum olmak üzere 24860  gayrimüslim nüfus barınmaktadır. (Rumca çeviri için gazeteci İsa Ruhi Göbüt'e teşekkür ederiz.)

1915 Ermeni Ayaklanması'ndan sonra Şebinkarahisar 

                KAYNAKLAR

                1-  Koloneia Dini Bölgesi İle Nikopolis’in Tarihi ve Folkloru, Atina 1964,

                2-  Aram Haigaz,  The  Fall of The Aerie, ABD 1935

                3- 1914 Öncesi Ermeni Köy Hayatı, Mary Kılbourne Matossıan, Susie Hoogasıan Vılla,  İst.2007
                4- Kamus  ül-Alam  Şemsettin Sami, İstanbul  1889 ( Yurt Ansiklopedisi, 5. Cilt , İstanbul 1982)

                5- Salname-i Vilayet-i Sivas, Fikri Karaman, İstanbul 2001

                6- Yeni Şebinkarahisar Arşivi

                7-  Genel Kurmay Başkanlığı ATASE yayınları

Bu makale Sn. Ünsal Çalık ile birlikte hazırlanmış ve "Gazhane'yi Bilen Var mı?" başlığı ile Yeni Şebinkarahisar Gazetesi'nin 16.10.2012 tarihli sayısında yayınlanmıştır.