Bağlı Yerleşimler

                ŞEBİNKARAHİSAR’IN “KAZA VE KÖYLERİ”

                                                                                                              

                Daha önce, Şebinkarahisar’ın tarih içerisinde yönetim merkezi olma özelliğinden bahsetmiş ve bağlı bulunduğu vilayetleri tarih sırasına göre ortaya koymuştuk. Burada, Şebinkarahisar’a bağlı nahiyeler ile tahrir defterlerine göre o tarihlerdeki köylerin isimlerini dile getirmek istiyoruz.

                Halen Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’nde bulunan tahrir defterleri, bir kısım Osmanlı eyaletlerinde nüfus ve vergilendirilebilecek gelir kaynaklarının saptanması için sayımların kaydedildiği defterlerdir. Şebinkarahisar’ın Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı’nda mufassal ve icmal olmak üzere15 tahrir defteri ve bir de yine ayrıntılı avarız defteri bulunmaktadır. Şebinkarahisar ile ilgili 1485, 1530, 1547, 1569 ve 1613 yıllarında beş mufassal (ayrıntılı) tahrir yapılmış, avarız vergisine ilişkin tahrir de 1643 yılında gerçekleştirilmiştir. Şebinkarahisar’ın tarih içinde geçirdiği idari yapılanma bu tahrir defterlerinde izlenebilmektedir.

                Osmanlı Devleti’nde ilk idari yapılanma 1. Murat devrinde 1362 yılında Rumeli Beylerbeyliği kurularak başladı. Yıldırım Beyazıt 1393 yılında Anadolu Beylerbeyliğini kurdu. 1413 yılında da önce Amasya daha sonra Tokat ve akabinde de Sivas merkez olmak üzere Rum Beylerbeyliği kuruldu. Şebinkarahisar, 1473 yılında Fatih tarafından tam ve kesin olarak Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra Vilayet-i Rum-ı Kadim’i oluşturan sancaklar/livalar arasında yer aldı. Şebinkarahisar 1514’de Yavuz Sultan Selim tarafından Baş Mir Ahur Bıyıklı Mehmet Bey’e verildi. 1535 yılında da yeni kurulan Erzurum Beylerbeyliği’ne bağlandı.

                Osmanlı İdaresi, Şebinkarahisar ve çevresinde ilk tahriri, II. Beyazıt döneminde, 1485 yılında, gerçekleştirdi. Bu tahrirde bölgedeki köylerin yaklaşık %38'inin ve mezraların  %45'inin boş veya terkedilmiş olarak deftere kaydedilmesi, fetih sırasında bölgenin oldukça tahrip olduğunu göstergesi olarak kabul ediliyor. Nitekim uzun yıllar süresince Şebinkarahisar ve çevresinde Osmanlılar ile Akkoyunlular arasında pek çok çatışma meydana gelmiş ve bölge zaman zaman el değiştirmişti.. Osmanlı-Akkoyunlu çekişmesinde özellikle Koyulhisar’ın köylerinde Osmanlıların acımasız davranışları büyük tepkilere neden olmuştu. Bölgedeki nahiyelerin hemen hemen tümünde değişik derecelerde görülen bu tahribata Şebinkarahisar nahiyesinde rastlanmıyor. Tahrire göre, toplam 250 haneye varan nüfusu ile bölgedeki en büyük ve yoğun nüfuslu yerleşim birimi Şebinkarahisar’dır. Bunu sağlayan da, ilk çağlardan itibaren varlığı bilinen ve işletilen şap madenidir. Bu da Şebinkarahisar'ı, bölgesel alışverişin yapıldığı, vergiler yoluyla toplanan ziraî artı ürünün pazara getirilerek satılabileceği yegane yerleşim birimi olarak ön plana çıkardı. Şebinkarahisar’ın Fatih’e direnmeden teslim olması da şehrin harap olmasını ve nüfus göçünü önledi.

                1485 yılında bölgedeki nahiyeler arasından sadece Şebinkarahisar ve Koyulhisar, birbirinden bağımsız olarak Rum Eyaleti'ne bağlanırken, geri kalan nahiyeler de, coğrafî yakınlıklarına göre bu nahiyelerden birine dahil edilmiştir. Yapılan bu düzenlemenin sonucunda Şebinkarahisar'a bağlı nahiyeler Emlak, Kösi, Alucara ve Tuzeri, Menteşe, Güdül, Gavezit, Gezenger, Mindavel, Kovana, Serin, Menkufe, Eliği, Suşehri ve Akşehirabad; Koyluhisar'a bağlı nahiyeler ise Hasangeriş, Firuz, Şahneçimeni, Sisorta, Naiblü ve Yemlü'dür. Ancak bu örgütlenme gerçek anlamda bir idari örgütlenme olarak kabul edilmiyor. Bu daha çok vergi toplamada kolaylık sağlayan bir sınıflandırma olarak kabul ediliyor

                Bu yapılanma 1530 yılında yapılan tahrirde de aynen varlığını korumuştur. Bu tahrire göre Şebinkarahisar’a 157 köy (kariye), 110 mezra ve 14 de çiftlik kayıtlıdır.

                Kanuni Sultan Süleyman’ın son yıllarında, 1547 yılında yapılan üçüncü tahrirde ise Şebinkarahisar “Liva/Sancak”tır artık.  Bu tahrire göre, şehir halkından,  müslüman nüfus, Balaban ve Hacı Halim adlı iki mahallede yaşarken, gayrimüslim nüfus Suva, Miyane, Güngörmez, Kilise ve Doka adlarındaki beş mahallede sakindir. 1535 yılında Erzurum Beylerbeyliğine bağlanan Şebinkarahisar’a, 1547’de  kaza olarak Koyulhisar, Bayramlu (Ordu), Pazarsuyu ve İskefser (Reşadiye) bağlı olup, bağlı nahiyeler ise şunlardır: Şiryan (Şiran), Mindaval (Çamoluk), Elige, Alucara ve Kovana ve Kevasa, Melense, Gevezid, Emlak, Ak-şehir-abad, Su-şehri, Hasan-gerişi, Yemişlü, Firuz, Nayiblü, Sis-orta, Şahna-çemeni, Kebsil,(Bulancak) Şemseddin, abulhayr, Bozat, Elmalu, Kırık ili (Yavuzkemal), Ordu, Bolaman, Çamaş, İhtiyar, Bucak, Satılmış, Ulubeğ, Alibeğce, Fermude, Şayiblü, Bedirlü, Milas (Mesudiye), Habsamana (Gölköy).

                1643 yılında avarız vergisi için yapılan tahrirde de 1547 tarihi tahrirde belirlenen yukarıdaki isimler, Şebinkarahisar’a bağlı kaza ve nahiye olarak yer almaktadır.
          1643 tarihli Mufassal Avarız Defteri’nde Taş, Bülbül, Orta, Kızılca mahalleleri yine aynı isimlerle mahalle olarak yazılmış, Tamzara, Avutmuş, Biroğul mahalleleri ise yine aynı isimlerle Gevezid nahiyesine bağlı köy olarak deftere kaydedilmiştir.
               1643 tahririne göre Şebinkarahisar’a 89 köy 6 mezra bağlıdır.

              1530 YILINDA ŞEBİNKARAHİSAR'IN KÖYLERİ

KÖY	Karagevezit (Karagevezider)	Bulundu (Gevezid)
Akviran	Karaköy	Çat (Subak)
Alişir	Karaşehinşah	Darapa (Gelcese)
Alna	Karataş	Delüklütaşı
Aloni	Karacaviran	Direktaş (Küreci)
Amacük	Kavak	Doğancı (Gevezid)
Armudlu	Kavunluk	Elmaağaç
Aslanşah	Kererci (Küreci)	Firenk (Gevezid)
Aşağı Güğercinlik	Keylük	Görene
Aşağı Kınık	Kızık	Göynük
Avutmuş	Koru	İsrefi
Balcana-i Büzürk (Bancananik)	Köpeklü	Karaağaç
Balcana-i Küçük	Kuşçu	Karataş (Gevezid)
Bayhasan	Laklahisak	Karalar (Subak)
Bayhasan(-i diğer)	Muhlisvelibey	Kavras (Gevezid)
Bayram	Ordut	Kezanç
Beyköyü	Ozanlu	Kırlı
Bige (Biği)	Saraycık	Kires Ağacı (Gevezid)
Biroğul (Biravul)	Servin-i Bala	Kumlu (Kuminlu)
Buzkeçi	Servin-i Zir	Kuşhane (Gevezid)
Çeklecük (Mekelcük)	Subak	Kuyucak (Subak )
Çiftlik	Toklaroğlu (Tokluağıl)	Kuyumcu
Çoça (Coç)	Tönük	Kütit
Çuğlu	Tumen	Mahmut Verani (Gevezid)
Darabul	Üregir	Mutavvak
Depeldepe	Yukarı Kınık	Naib Çiftliği (Gevezid)
Dereköy	Yumrucaktaş (Yuvacıktaş)	Ordut
Dolacık (Dolapcı)	Zibere	Pervane (Piravul)
Dona		Sümeri (Subak )
Eksi	MEZRA	Tönuk (Gevezid)
Esküne	Ahurcuk (Gevezid)	Yalman
Frenk	Akviran	Yalnızdam  (Gevezid)
Gelcese	Alan (Subak)	Yazıyıltarıç
Gölve	Atik (Gelcese)	Yukarı Güğercinlik
Hahavla	Bilaktis (Biladis)
Hozana	Çiftlik	ÇİFTLİK
İs-olan (İn-olan)	Çiftlik-i Demircilik	Çalı (Karadumanlu) (Gevezid)
İsrail	Çiflik-i Köse-Haile	Çıtak Abdal (Gevezid)
Kalacık	Bulgat (Gevezid)	Etir (Gevezid)
Karadumanlı

                 1643 YILINDA ŞEBİNKARAHİSAR'IN KÖYLERİ

Ahurcuk	Kızık	Aslanşa
Akviran	Kızılcaviran	Balcana maa Alaca ve Ağırdiş ve Kuşçu
Alan (Subak)	Kolya (Kule)	Dereköy
Alpe	Kozluca	Esküne
Avutmuş	Köpekli	Etir
Bağçecik	Kuyumcu	Feğülara
Bayhasan	Lıklık İsa	Gedahor
Bayramköyü	Mahlas	Göreze
Belegeriş	Mikal	Göynük
Beyöreni	Muğasa	Gülcese
Bege	Ordut	Hacılu
Biravul	Ozanlı	Hahavla
Buzkeçi	Saraycık	Hozana nd. Erbeşe
Cüç	Şeyh Karaman	İstirafil
Çırdak	Şörel	Kalecik
Çoğlu	Şüca	Kara Gevezid
Depeköy	Tamzara	Keylik
Dilce	Tarabul	Kürece
Diltepe	Tokluağlı	Licase
Fernegi	Tona	Niğidala
Gedahor	Tönük	Ovacık
Güğün	Tuman	Subak
Gölve	Tutal
Güvercinlik	Üreğir	MEZRA
Hasan Şeyh	Vank, der kurb-ı karye-i Tamzara	Çiledar (Bige’de)
İmanlu	Yalman	Ibıh  (Ahurcuk)
İsrail	Yalnızdam	Karaağaç (Cüc)
Karaköy	Yaycı	Aluç (Keylik)
Karaşehinşe	Yıltarıç	Çakılalan (Esküne)
Karlu	Yumrucataş	Kaş Resul (Keylik)
Kavunluk	Yusagid
Kâzanç	Ziberi
Kınık-ı Bâlâ	Armudlu
Kınık-ı Zir

KAYNAKLAR          : 1- 387 No’lu Muhasebe-i Vilayet-i Karaman Ve Rum Defteri II (Devlet

                                        Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1997

                                    2- Orta Karadeniz Tarihinin Kaynakları, Karahisar’ı Şarki Sancağı Mufassal

                                         Avarız Defteri, Mehmet Öz ve Fatma Acun, TTK, Ankara 2008,

                                    3- Karahisar-ı Şarki ve Koyluhisar Kazaları Örneğinde Osmanlı Taşra İdaresi,

                                         Fatma Acun, TTK, Ankara 2006

                                    4- Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih Sultan Mehmed’in Siyasi ve Askeri

                                          Faaliyeti, Selahattin Tansel, TTK Ankara 1999,

                                    5- Osmanlı Döneminde Anadolu Şehirlerinin Gelişmesinde Devletin Rolü:

                                           Karahisar Örneği, Fatma Acun, TTK Makaleler

                                    6- Devlet İstatistik Genel Direktörlüğü, 1935 Genel Nüfus Sayımı Köyler

                                           Nüfusu,  Ankara 1937

                                     7- Erzurum Beylerbeyiliği ve Teşkilatı, Dündar Aydın, TTK Ankara 1998

İdari Bağlılık

                           ŞEBİNKARAHİSAR’IN “VİLAYETLERİ”

                                                                                                                          

                Şebinkarahisar tarih boyunca, değişik vilayetlere bağlandı. Türkiye Cumhuriyeti dışında her dönemde de önemli bir merkez oldu.

                Hititler döneminde (İÖ 1900-1200) Anadolu Konfedarasyonu içinde yer alan Şebinkarahisar’ın vergileri Amasya (Amasit) üzerinden Hitit’lerin başkenti olan Boğazköy’e gitmekteydi

                Şebinkarahisar, Pers Satraplığı (İÖ 533-333), Pontus Krallığı (İÖ 301-26) ve Roma İmparatorluğu dönemlerinde, Amasya Vilayeti’ne bağlı olarak imparatorlukların idari taksimatı içinde yerini aldı.. İS 395 yılında Roma İmpartoluğu’nda “Armenyak” adı verilen Amasya  Vilayeti’ne  bağlı 11 kentten birisi Şebinkarahisar (Colonia) idi.

                Bizans İmparatorluğu da bu idari yapıyı başlangıçta devam ettirdi. Zaman zaman idari örgütlenmede değişiklikler yapıldı ve buna bağlı olarak Koloneia’nın bağlılığı değişti. 10. Yüzyılda yapılan değişiklikte Şebinkarahisar, Koloneia Theması olarak yeniden örgütlendi  ayrı bir thema/askeri valilik haline getirildi.

                Koloneia şehri, Bizans döneminde imparatorluğun kuzey kısmındaki kalelerin en önemlisi ve Koloneia Theması’nın en önemli şehri niteliğini kazandı. Themanın valisi kral naibinin bütün iktidarını yürütmekteydi. Egemenlik alanı içinde kendisini bizzat seçerek tayin eden İmparatoru temsil ediyordu.

                Şelçukluların Anadolu’yu fethine denk gelen zamanlarda, Koloneia theması (Şebinkarahisar), Gümüşhane, Ordu ve Giresun çevresini kapsıyordu.

MS 950'de Bizans İmparatorluğunu İdari Bölünüşü (Thema'lar) (Kaynak wikipedia)

                Selçuklular Bizans İmparatorluğunun idari bölünüşünü ve yapısını korudular. Selçuklu ülkesindeki 42 idari birimden birisi de “Karahisar-ı Kögoniye” idi ve vilayet olarak örgütlenmişti. Vilayetin üzerinde ise “Subaşılık” örgütlenmesi vardı. Vilayet, Subaşılığın alt birimi olarak varlığını ve etkisini Osmanlılarda 15. yy sonlarına kadar devam ettirdi.

                Anadolu Selçukluları 13. yy’da birlik kurduklarında Anadolu’yu 30 eyalete ayırdı. Bu eyaletlerin birisi de Keygune (Şebinkarahisar) idi.

                Anadolu Selçuklularının dağılmasından sonra ise Şebinkarahisar’da bulunan beyler egemenliklerini ilan etmiş iseler de etkili olamadılar ve Şebinkarahisar sürekli olarak diğer beylikler/devletler arasında el değiştirdi

                Osmanlı İmparatorluğu döneminde ise, Şebinkarahisar Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katıldığı 1473 yılından 1515 yılına kadar Amasya vilayetine bağlı kaldı.

                Fatih Sultan Mehmet, Karahisar-ı Şarki’yi aldığında, kasaba bir grup gayrimüslim ve kalesinde Müslüman askerlerin yaşadığı yerdi. 1485 tarihli tahrir defterine göre, Emlak, Kösi, Alucara ve Tuzeri, Mentefle, Güdül, Gavezit, Gezenger,Mindavel, Kovana, Serin, Menkufe, Eliği, Suşehri ve Akşehirabad, Karahisar-ı Şarki’ye  bağlı nahiyelerdir.

                1514 sonbaharında Yavuz Sultan Selim’in kanunu ile önce Bayburt ve birkaç hafta sonra Karahisar-ı Şarki, sancağı kuruldu. Her iki sancak da Emir-i Ahur Bıyıklı Mehmet Bey’e verildi.

                Karahisar’ı Şarki Sancağı, 1515 yılında yeni kurulan Erzincan eyaletine bağlandı.           

                Osmanlı Devleti’nin ilk yüzyılında genelde bütün Anadolu toprakları, özelde ise Amasya, Tokat ve Sivas bölgeleri için Rum tabiri kullanıldı. 1413 yılında Anadolu ve Rumeli Beylerbeyliği’nin yanı sıra üçüncü bir idarî birim olarak Rum Beylerbeyliği kuruldu. İlk zamanlarda Tokat, Sivas ve Amasya bölgelerinin birleşmesinden meydana gelen Rum Eyaleti’ne II. Murad’ın son zamanlarında Canik ve Çorum, daha sonra da Karahisar-ı Şarkî bölgesi katıldı. 1413-1520 yılları arasında Rum Eyaleti’nin merkezi, bazen Şehzade Sancağı Amasya, bazen de Tokat oldu. 1520 yılında eyalet merkezi Sivas’a taşındı ve bu tarihten itibaren Rum beylerbeyleri Sivas’ta oturmaya başladılar.

                Fatma  Acun’a göre, fetih yıllarının ardından geçen uzun süre sonunda, XVI. yüzyılın ilk yarısında (1520-1523) bölgede, klâsik Osmanlı idare düzeni olan kaza sisteminin kurulduğu görülmektedir. İlgili tahrirde bölge, "Kazâ'-ı Karahisar-ı Şarkî" başlığı altında kaydedilmiştir. "Hâshâ'-i Mirlivâ-i Karahisar-ı Şarkî" kaydı da, bölgenin tamamının "livâ" olarak düzenlendiğini göstermektedir. Bu dönemde bölge halen Rum Eyaleti'ne bağlı bulunmaktadır. Bu dönemdeki Karahisar-ı Şarki,  “idarî-askerî şehir”dir.

                1534 yılında, Karahisar-ı Şarki, merkezi Sivas olan Rum Eyaleti’ne (Beğlerbeğliğine) bağlı idi.

                Kanuni Sultan Süleyman, onarılıp imar edilmesi  için altmış yıldan beri harap ve boşalmış durumda olan Erzurum’u eyalet haline getirdi ve kendisine teslim olan Safavilerin İsfahan beylerbeyi Dulkadirli Şahruhoğlu Mehmet Bey’i Erzurum Valisi yaptı.

                Karahisar-ı Şarki 1535 yılında Kanuni’nin emri ile kurulan Erzurum Eyaletine (Beğlerbeyliğine) bağlanan sancaklardan birisi oldu. Bu tarihte Ordu dahi Karahisar-ı Şarki’ye bağlı idi.

                Tapu Kadastro Genel Müdürlüğünde bulunan Tahrir defterlerine göre, bu tarihlerde “Nefs-i Karahisar namı diğeri Köğoniye”nin (Karahisar-ı Şarki’nin) nahiyeleri şunlardır: Şiryan, Mantaval, Elbeği, Alucra ve Kavata ve Kevase, Melense, gevezid, Emlak, Akşehir-abad, Su-şehri, Koylu-hisar, Hasan-keriş, Aşlu, Firuz, Nayiblu, Sisorta, Şahne-çemeni, Bayramlu (Ordu), Bolaman, Çamaş, Ehtiyar, Bucak, Satılmış, ulu-beğ, Ali Bağ-ece, Şayiblü, Bedirlü, Fermude, Kabsil, Şemseddin, Ebül-hayr, Bozat, Elmalu, Kızık, İskefsir (Reşadiye), Milas (Mesudiye) ve Habsamana (Gölköy).

                Karahisar-ı Şarki, 1538 yılında, Saruhan Valisi Mustafa’nın Amasya Valiliğine gönderilmesinden sonra Sivas’tan ayrılarak ayrı bir vilayet haline getirilen Amasya’ya bağlandı. 1548 yılında da Ordu, Karahisar-ı Şarki’ye bağlı idi.

                1553 tarihine kadar Amasya vilayetine bağlı kalan Şebinkarahisar, 1553 tarihinde Amasya vilayetinden alınarak Erzurum'a bağlandı. 1831 yılında Erzurum Eyaleti’nin sancaklarından birisi de Karahisar-ı Şarki idi.

                1846  ve 1860 tarihli Devlet Salnamelerine göre Karahisar-ı Şarki Sancağı Trabzon’a bağlıdır ve Ordu ile Giresun da Karahisar-ı Şarki’nin kazasıdır.

                1857 tarihli Devlet Salnamesine göre, “Eyalet-i Trabzon”a bağlı “Liva-ı Karahisar-ı Şarki”nin kazaları ise şunlardır. Karahisar-ı Şabin, Nevahi-i Yakacık ve Akşehir-abad ve Tamzara, Nahiye-i Suşehri, Koylıhisar, İskefsir, Milas, Sisorta mea Naiblu, Ulucra mea Manzaval, Ma’dini Erbaa, Kırık

                1865 yılında Şebinkarahisar Trabzon'dan alınarak 1854 yılındaki düzenleme ile kurulan Sivas'a bağlandı.
                 1867 Sivas Vilayet Salnamesi’ne göre, Karahisar-ı Şarki sancağı, Sivas Vilayeti’ne bağlıdır. 1877 tarihli Devlet Salnamesine göre de Giresun, Karahisar-ı Şarki’nin bir kazası olarak Sivas Vilayetinin bir kazasıdır.

  KAYNAKLAR                       :1- Büyük Türkiye Tarihi, Yılmaz Öztuna, İstanbul 1983

                                                2- Yurt Ansiklopedisi, İstanbul  1982

                                                3- Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş, Prof. Dr. Tuncer Baykara,
                                                    Ankara 1988

                                                4- Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, M. Fahrettin Kırzıoğlu, Ankara 1976

                                                5- Trabzon Tarihi, Mahmut Goloğlu, Ankara 1975

                                                6- İlk Müslüman Türk Devletleri, M. Çağatay Uluçay, İstanbul 1977

                                                7- Şebinkarahisar, Ali Özdemir-Hasan Özhan, 1983

                                                8- Osmanlı Döneminde Anadolu Şehirlerinin Gelişmesinde Devletin Rolü:
                                                    Karahisar  Örneği, Fatma Acun, Belleten, Cilt: LXV, Sayı: 242, Nisan
                                                     2001

                                                9- Tokat Voyvodalığı (1774-1842) , Yrd. Doç. Dr.  Mehmet Beşirli,
                                                    Belleten, Cilt LXIX,  Nisan 2005, Sayı 254

Bu yazı 2009 yılı içinde Yeni Şebinkarahisar Gazetesi'nde yayınlanmıştır.

İsimler

                                         ŞEBİNKARAHİSAR’IN İSİMLERİ

                                                                                            

                Atatürk 1924 yılında ilçemizi ziyaret ettiğinde, ilçemizin Şarkikarahisar olan adının Şebinkarahisar olarak değiştirilmesini teklif ederken, daha önce de kullanılan ismini önermiş olabilir mi?

                Evliya Çelebi, Seyahatnamesinde “buraya Karahisar-ı Şarki veya Şabinkarahisar’ı da derler. Karahisar denmesinin nedeni, kale taşlarının kale olmasındandır” demektedir.

                Şemseddin Sami, 1800’lerin sonlarında İstanbul’da yayınlanan Kamus-u Alam adlı eserinde “ Sivas Vilayetine bağlı sancak merkezidir. Şebinkarahisar adı Şabeynkarahisar’dan gelmektedir. Yörede şap madeninin çokluğu bu ismin oluşmasına neden olmuştur.”  bilgisini veriyor.

                Yine 1800’lerin sonlarında yayınlanan  Hoca Sadüddine ait Tacüt Tevarih adlı yapıtta, “Şaphane-i Karahisar” ismi yer alıyor

                1865 yılında Sultan Abdulaziz’in annesi tarafından yaptırılan ve Suboyu köyünde bulunan Pertevniyal çeşmesi’nin kitabesinde  “Şebinkarahisar’ın Bige köyünde” sözcükleri geçiyor.

                Buna göre, “Şebinkarahisar” isminin eskiden beri kullanıldığı ortaya çıkıyor.

                Dayanaksız hiç bir söz söylemediği dikkate alınırsa, Atatürk, ilçenin isminin değişmesini teklif ederken, eski adına ve belki de halk arasında da kullanılan gerçek ismine dönülmesini istemiş olabilir.

                Şebinkarahisar’ın tarihi kayıtlardaki ilk ismi “Koloneia (Rumca) / Colonia (Latince)” olarak geçiyor. Colonia ismi Latin dilinde ordu üssü, yörede Roma’nın bir tutunma merkezi işlevini üstlenen, çoğu kez Roma ordusundan emekli olmuş askerlerin kendilerine arazi verilerek yerleştirildiği dolaysı ile de Roma kolonisini barındıran, stratejik yönden önemli yerdeki bir kenti anlatıyor. Nitekim Justinianus döneminin ünlü Bizans tarihçisi Procopius, “De Aedificiis” adlı eserinde bu kenti Romalıların Colonia’sı olarak Pompeus’un kurduğunu söylüyor. Prof Dr Bilge Umar ise, Şebinkarahisar’ın tarihinin kalede yapılan araştırmalara göre Romalı’lardan çok önceye dayandığını, Pompeus tarafından imar edilerek Colonia olarak adlandırılmış olabileceğini, bu yapılırken de Anadolulu dilinden gelme öz ve gerçek adının lehçeye uyarlanmış olacağının buna göre de Koloneia adının Tanrıça Kula (Ana tanrıçanın yavrusu)’ndan kaynaklanan “Kulana” ya da “Kula(wa)na” diğer deyim ile “Kula Ülkesi” olabileceğini belirtiyor. Doç Dr Haşim Karpuz da Kale’nin tarihinin Hititlere kadar indiğini söylüyor.

                Sivas’ta yayınlanan bazı kitaplarda ve internette yer alan Koyulhisar’ı tanıtan sayfalarda Koloneia (Colonia) isminin Koyulhisar’a ait olduğu iddia edilmekte ise de, birçok kaynak bu ismin Şebinkarahisar’a ait olduğunda hemfikir. Koyulhisar’ın adı eski çağlarda “Anniaka” olarak geçiyor.Türkler Anadolu’ya girdiklerinde de “Mişaz” olarak anılıyor. Nitekim 1918 tarihli Osmanlıca basılmış 200.000 ölçekli gizli memleket haritasında da Koyulhisar’ın isminin yanına parantez içinde “Mişaz” ibaresi yazılı. Dolayısı ile Koloneia (Colonia) isminin Koyulhisar’a ait olması imkanı bulunmuyor. Türkler Anadoluya girdikten sonra, burası Selçuknamelerde ve resmi kayıtlarda Koyulhisar veya Koyunluhisar olarak yer alıyor.

                Koloneia /Colonia ismine,Şebinkarahisar’ın ismi olarak, 9 veya 10.yüzyılda yazılmış bir mektupta da rastlanıyor. 11. yüzyılda Rumca Karakale demek olan “Mavrakastaron” ismi ortaya çıkıyor. Bu tarihte şehre de “Kolonia” deniyor. 12. Yüzyılda kalenin de şehrin de adı Mavrakastaron olarak geçiyor. ve Bizans tarihçisi Anna Komnena da bu tarihlerde yayınlanan Alexiad adlı eserinde  Şebinkarahisar’dan Kolonia olarak bahsediyor. Türkler Anadolu’ya girdiklerinde bu ismi Türkçe’ye uyarlayarak “Kuguniya veya Kögonya” şeklinde telaffuz etmeye başlıyorlar. Nitekim Eretna Beyliğinde 1300’lerde bastırılan sikkelerde ve İbnibibi’nin Selçukname isimli eserinde “Kögonya” ismi yer alıyor.

                Bilindiği gibi, Fatih Şebinkarahisar’ı 1473 yılında fethettiğinde, Kögonya olan adını “Karahisar-ı Şarki” olarak değiştiriyor. Resmi kayıtlarda bu isim kullanılıyor. Nitekim 1710 (1022) tarihli Tahrir defterinde, ilçemizden Karahisar-ı Şarki olarak bahsedilirken, “namı diğer Ketumiyete” ibaresine yer veriliyor.

                19. Yüzyılda Şebinkarahisar “Nikopolis” olarak isimlendiriliyor. Nikopolis, gerçekte Suşehri’nin, eski adı Pürk, yeni adı Yeşilyayla olan köyünün olduğu yere Romalı Komutan Pompeus’un, Pontus Kralı VI. Mithridates’in İÖ 66 yılında yendiği savaş alanında kurdurduğu bir şehir. Nikopolis, kalesinin olmaması nedeniyle saldırılara açık olduğundan ve Arap Akınları ile çapulcuların saldırıları karşısında, Türkler Anadolu’ya girdiği tarihlerde tamamen boşaldı ve terk edildi. Nikopolis Metropolidi de Colonia’ya taşındı. Bu bölge daha sonra Colonia Metropolidinin yetki alanına verildi. Şebinkarahisar’da bulunan metropolidin ünvanı da Nikopolis-Colonia Metropolidi oldu. Zamanla Colonia ismi de ortadan kalktı ve Şebinkarahisar Nikopolis olarak anılmaya başlandı. 19. yüzyılda dahi Şebinkarahisar’ın adı Ermeniler arasında Nikopolis’ti.

                Bazı kitaplarda Nikopolis’in Suşehri olduğu belirtiliyorsa da, Türkler Anadolu’ya girdiğinde Suşehri’nin şimdi bulunduğu terde Andras/Endires  adı ile bilinen küçük bir yerleşim yeri bulunuyordu. 19. Yüzyılda ülkemizi gezen Avrupalı gezginler yayınladıkları eserlerinde Suşehri’nden “Adras” ismi ile bahsetmektedirler. 1918 tarihli Osmanlıca basılmış 200.000 ölçekli gizli memleket haritasında da Suşehri’nin isminin yanına parantez içinde “Endiryas” ibaresi yazılı.

KAYNAKLAR : 1- Bilge Umar, Karadeniz Kappadokia’sı, İstanbul 2000

                                2- The Byzantıne Monuments And Topography of The Pontos, Antohony Bryer-David 

                                      Wınfıeld, Washington 1985

                                3- Yurt Ansiklopedisi İstanbul 1982

                                4- İslam Ansiklopedisi İstanbul 1955

                                5- 1918 basımı 1/200000 ölçekli harita Şebinkarahisar paftası

Bu yazı, "Bayramköy Nikipolis Mi?" başlıklı yazıdan çok önce hazırlanmış ve 2008 yılı içinde Yeni Şebinkarahisar Gazetesi'nde yayınlanmıştır.

Erzurum Kongresi

                ERZURUM KONGRESİ’NDE ŞEBİNKARAHİSAR

                                                                                                                         

                Temmuz  2009,  Erzurum Kongresi’nin 90. yılı idi. Bu vesile ile, Erzurum Kongresi’nde Şebinkarahisar’ın temsili ve delegelerin çalışmalarını Şebinkarahisarlı’ya anımsatalım istedik.

                Bilindiği gibi Mondros Mütarekesi’nin 24. maddesi “Vilayet-i Sitte” olarak adlandırılan Erzurum, Van, Diyarbakır, Elazığ ve Sıvas’ta bir karışıklık çıkması halinde işgal edilecekleri öngörülüyordu. Bu madde nedeniyle anılan bölgede bir Ermeni devleti kurulabileceği tedirginliği baş göstermiş, bunun engellenmesi için çabalar ortaya çıkmıştı. Bu çabalar çerçevesinde Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliyeti Cemiyeti’nin Erzurum ve Trabzon şubeleri birlikte Erzurum’da bir kongre toplanması kararına varmıştı. Bölge halkının kendi girişimi ile toplanmış olmasına rağmen, Erzurum Kongresi’nde, başta Mustafa Kemal olmak üzere ulusal önderlik ekibinin de katkısı ile  ulusal çapta kararlar alınmıştı.

                Erzurum Kongresi’nde Şebinkarahisar, sancağa bağlı her kazadan seçilen delegelerle temsil edildi. Karahisar-ı Şarki (Şebinkarahisar) Kazası’nı temsilen Dr.Mahmud Cemil (Şencan), Alucra Kazası’nı temsilen Payaszade Hacı Hüseyin Hüsnü Bey (Özdemir), Koyulhisar Kazası’nı temsilen Çadırcızade Ali Bey, Mesudiye Kazası’nı temsilen Serdarzade Mehmed Mustafa Efendi  (Atay, Serdaroğlu) ve Suşehri Kazası’nı temsilen de Çeçenzade İsmail Hakkı Efendi  (Çeçen) kongrede görev aldı.

                Kongre kayıtlarına göre Erzurum’da hazır bulunarak kongreye katıldığı belirlenen Şebinkarahisar delegelerinden merkez ilçeyi temsil eden Dr. Mahmud Cemil Şencan, o tarihte Erzurum Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele Doktoru olarak görev yapmaktaydı ve Şebinkarahisar Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti tarafından delege seçildiği telgrafla kendisine bildirildi.

                Dr. Mahmud Cemil Şencan delege seçilmesini 1967 yılında Mahmut Goloğlu’na şöyle anlatıyor:

“ (Mustafa kemal’in Erzurum’a gelmesinden) birkaç gün sonra Şebinkarahisar’dan bir telgraf aldım. Oradaki Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti şubesinden geliyor ve Erzurum Kongresi’ne Şebinkarahisar adına delege seçildiğim bildiriliyordu.  Telgraf bende sevinç, heyecan ve iftihar hissi doğurdu. Hemen Sağlık Müdürü’ne giderek telgrafı gösterdim (memurların siyasetle uğraşmasını yasaklayan) tamimlere rağmen delegelik görevini şerefle kabul edeceğimi, gerekirse azlime de razı olacağımı bildirdim. Sağlık Müdürü de ‘bana söylemiş olma, ne yaparsan yap’ dedi. Böylece kongreye katıldım.”

                Kongrede bulunan Şebinkarahisar delegelerinin de başı olan Dr. Mahmud Cemil Şencan,  28 oy alarak 15 kişiden oluşan Program Encümeni’ne seçildi ve temel maddelerin belirlenmesinde önemli çalışmalar yapması yanında, kongre çalışmalarını düzenli olarak telgraf ve raporlarla Şebinkarahisar Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne bildirdi. Kongre bittikten sonra da Erzurum Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele Doktorluğu görevine devam etti.

                Alucra Kazası’nı temsilen kongreye katılan ve o anda Alucra Nahiye Müdürü olan Payaszade Hacı Hüseyin Hüsnü Bey (Özdemir), daha önce 8 yıl süre ile Şebinkarahisar Belediye Başkanlığı yapmış, Şebinkarahisar Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti başkan vekilliği görevinde de bulunmuştu.

                Kongrede Suşehri Kazası’nı temsil eden Çeçenzade İsmail Hakkı Efendi  (Çeçen), Akıncılar’da tarımla uğraştı ve bir süre de Kulakkaya Nahiyesi müdürlüğü yaptı. Kongrede, Erzurum’lu delegelerin kimseye haber vermeden Mustafa Kemal’i başkan seçme girişimlerini protesto eden Sivas delegeleri içerisinde yer aldı.

                Koyulhisar Kazası’nı temsilcisi Çadırcızade Ali Bey’in kongreye delege seçildiği, aynı zamanda kayınpederi olan Belediye Balkanı Tevfik Bey tarafından Erzurum Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ne çekilen telgrafla bildirildi.

                1908-1912 arasında  Meclis-i Mebusan’da Karahisar-ı Şarki milletvekili olarak görev yapan Serdarzade Mehmed Mustafa Efendi (Meclis kayıtlarındaki soyadı Atay, ailesinin kullandığı soyadı Serdaroğlu),  kendi isteği ile delege seçilerek Erzurum Kongresinde Mesudiye Kazası’nı temsil etti. 1920-1923 yılları arasında da yine Karahisar-ı Şarki milletvekili olarak 1. Meclis’te görev yaptı.

                Bu arada bir bilgiyi de paylaşalım. Erzurum Kongresi’nde bulunan  Sivas delegelerinden Mehmed Fazlullah Efendi (Moral) Maraş’ta görevli iken direnişe katkı yaptığı gerekçesi ile Ermeniler’in şikayeti üzerine Karahisar-ı Şarki İdadisi müdürlüğüne atanmıştı. Bu görevde iken Maraş’tan Sivas’a gelen ailesini almak için Sivas’a gittiğinde Erzurum Kongresi’ne delege seçildi.

               

KAYNAKLAR      : 1- Mahmut Goloğlu, Erzurum Kongresi, İş Bankası Yay. İst. 2006

                                 2- Erzurum Kongresine Katılan Delegeler, Yücel Çil, Atatürk Araştırma Merkezi, 

                                     Ank. 2005

                                 3- Başlangıçtan Sonuna Kurtuluş Savaşı, Cumhuriyet Ek, İst 2004

                                 4- Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansk. 4. Cilt, İletişim Yay. İst. 1985

Sarıkamış Şehitleri

                    KARAHİSAR-I ŞARKİ'NİN SARIKAMIŞ ŞEHİTLERİ

                                                                                                                            

                Her yıl bu zamanlarda Sarıkamış Şehitleri anılır, Sarıkamış Harekatı ve şehit sayısı üzerindeki tartışmalar hararetlenir.  İyi de Sarıkamış'ta ne olmuştur?

                Sarıkamış Harekatı, 1. Dünya Savaşı'ndaki cephelerden,  Doğu Anadolu'da 1914-1917 tarihleri arasında meydana gelmiş olan Osmanlı-Rus Savaşları kapsamında,  22 Aralık 1914 - 15 Ocak 1915 tarihleri arasında cereyan eden bir muharebedir.

                Avrupa’da savaşın mevzi harbine dönüşmesi ve Galiçya’da Avusturyalıların Ruslar karşısında zor durumda kalmaları üzerine Başkomutan Vekili Enver Paşa, müttefiklerin Avrupa’daki yükünü hafifletmek için Alman Başkomutanlığının da etkisiyle, Doğu Cephesi’nde Rusların imhasını hedef alan büyük ölçüde kuşatıcı bir taarruza karar verdi. İcra edilecek bir taarruzla 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda (93 Harbi) kaybedilen Kars, Batum, Artvin ve Ardahan'ın geri alınmasını ve müteakiben harekâtın Kafkasya’ya aktarılmasını mümkün gören Enver Paşa, bu amaçla 14 Aralık 1914’te İstanbul’dan Erzurum Köprüköy’e geldi. Taarruzun bahara bırakılmasını öneren 3’üncü Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa’yı görevinden alarak 3’üncü Ordu Komutanlığını kendi üzerine aldı. Cephedeki Rus mevcudu 100.000, 3’üncü Ordunun mevcudu ise 120.000 idi. Osmanlı ordusu sayıca fazla olmasına rağmen Ruslar, ağır silah, topçu ve donatım bakımından kesin bir üstünlüğe sahiptiler. Osmanlı Ordusunun uyguladığı plan, bir kolorduyla düşmanın cepheden tespitini, iki kolorduyla kuzey kanadından kuşatılarak düşman cephesinin 30-35 km kadar gerisindeki Sarıkamış’ın ele geçirilmesiyle büyük düşman kuvvetlerinin imhasını öngörüyordu.

                Kağıt üzerinde başarılı gözüken plana nazaran cephede malzeme ve iaşe çok noksandı. Mesela mevcut 6 yıllık iaşesi için 88.000 ton buğday, çavdar ve arpa ihtiyacı olmasına karşın, Ordu ambarında 1.250 ton hububat vardı. Kışa girilmiş olduğu için erzağın gereği gibi taşınması, dağıtılması bir hayli güçtü. Bu güçlükte Rusların Karadeniz'deki donanma üstünlüğünün de payı vardı. Ruslar Osmanlı ordusuna iaşe nakleden birçok gemiyi batırmıştı. Ayrıca askerin çoğu büyük bir savaş planını gerçekleştirmek için manevralarla yetiştirilmiş değildi. Geri ve sağlık hizmetleri Tanrı'nın yardımına bırakılmıştı. Savaşılacak bölgede yol şebekesi, bir tek yolun dışında da yok gibiydi. Yollar da karla örtülüydü. Kimi yerlerde karın kalınlığı bir buçuk metreyi bulmaktaydı. Isı da -20, -25 derece arasında oynamaktaydı. Nihayet bütün bunlara Başkomutan Vekili ve 3. Ordu Komutanı Enver Paşa'nın da toptancılığı eklenmekteydi.

                Sarıkamış Harekatı, sonucuna bakınca büyük bir başarısızlık gibi görünse de, muharebe süresince Osmanlı Ordusunun kısmi başarıları karşısında Ruslar geri çekilmeyi dahi planlamışlardı. Enver Paşa'nın birlikleri parça parça savaşa sürmesi Rusların zaman içerisinde kendisini toparlamasını sağladı. Kış koşullarının Osmanlı Ordusu'ndaki zayiatı artırması da Rusların avantajı olarak tarihe geçti. Özellikle 10’uncu Kolordu birlikleri, Allahuekber Dağları’nı aşarken çetin zorluklar ve kış şartları sebebiyle gerek miktar gerekse mevcut silahlar yönünden çok zayiat verdi. Nitekim Osmanlı kuvvetlerinin büyük bir kısmı soğuktan donarak öldü. Sarıkamış’a girebilen 3000 kişilik bir kuvvet de Ruslar tarafından geri atıldı. Bu başarısızlık karşısında Enver Paşa, 10 Ocak 1915’te 3’üncü Ordu komutanlığını Tuğgeneral Hafız Hakkı Paşa’ya devrederek İstanbul’a döndü ve Osmanlı Ordusu güçlükler geri çekilebildi. Ermeni gönüllü tümenleri Rus kuvvetlerinin başarısında önemli bir etken oldu.

                Şehit ve kayıp sayısı sürekli  tartışılan Sarıkamış Harekatı'nda, Genel Kurmay verilerine göre, Rusların zayiatı 30.000, Osmanlı Ordusunun zayiatı ise, firariler, donarak ölenler ve savaş alanında çarpışarak ve bilahare hastanede şehit olanlar dahil 60.000 kadardır. Ruslar; 200 subay, 7000 eri esir, 20 makineli tüfekle 30 topu ganimet olarak aldılar.

                Sarıkamış Harekatı 'nın  siyasal sonuçlarının  başında Rusların müttefiklerine Çanakkale'de Türklere karşı bir cephe açmak fikrini kabul ettirmeleri gelir.

                Sarıkamış Harekatı'nda ismi tespit edilenler arasında yer alan Karahisar'ı Şarki Sancağı'ndan şehit olanların isimleri şöyle:

ADI BABA ADI Doğ. ÖLÜM TARİHİ ÖLÜM YERİ ALUCRA ABDULLAH SÜLEYMAN 1303 2 3 1918 EMRAZ-I HARİCİYE HASTAHANESİ AHMET HAMİT 1314 5 8 1918 BAKÜ'NÜN GARP SIRTLARINDA ASIM ARİF 1313 23 5 1916 MEYDAN HARBI AZIZ OSMAN 1310 5 9 1918 BAKÜ CİVARINDA CEYB AHMET 1298 23 5 1916 BANATDAĞI TAARRUZUNDA DERVIS İBRAHİM 1298 0 0 0 ERZURUMDA HALİL MAHMUT 1298 0 0 1915 BOZVIRAN MUHAREBESİNDE HASAN ÖMER 1298 25 5 1916 19 NUMARALİ SUŞEHRİ HASTAHANESİ HASAN İBRAHİM 0 0 2 1915 SİVRİGEDİĞİ HASAN YUSUF 1305 14 4 1916 22.SEYYAR HASTAHANESİ HÜSEYİN ABDULLAH 1293 23 4 1916 BİLANKAYA MUHAREBESİNDE HÜSEYİN SÜLEYMAN 1313 22 5 1916 İPHAN ÇAYIRININ CENUP SIRTLARINDA HÜSEYİN MEHMET 1297 0 0 0 ERZURUMDA MEHMET HASAN 1298 12 5 1916 MEYDAN HARBİ MUSTAFA AHMET 1310 16 6 1917 26.SEYYAR HASTAHANESİ MUSTAFA OSMAN 1308 0 0 0 MAMAHATUN HARBİNDE OSMAN MEHMET 1300 0 0 0 ERZURUMDA ÖMER MAHMUT 1308 0 0 0 KEMAH BOĞAZINDA ÖMER MEHMET 1314 12 2 1916 MEYDAN-I HARPDE SEVKİ HALİL 1308 0 0 0 KARS’DA SÜLEYMAN SALİH 1304 0 0 0 SARIKAMIŞ MUHAREBESİ ŞAKİR HASAN 1299 7 1 1917  26.SEYYAR HASTAHANESİ ŞAKİR ÖMER 1314 27 6 1916 MEYDAN-I HARPDE ŞÜKRÜ MEHMET 1309 8 2 1916 MEYDAN-I HARPDE YAKUP AHMET 1301 0 0 0 HASANKALE MUHAREBESİNDE YUSUF YUSUF 1292 27 6 1915 ERZURUM  MECRUHİN ASTANESİ ZEYNEL ALİ 1285 9 6 1915 ERZURUM FİRDEVSOĞLU HAST. İSMAİL İSMAİL 0 9 12 1916 HARŞİDDE HÜSEYİN SÜLEYMAN 27 10 1915 SARIKAMIŞ MUHAREBESİ SALİH İBRAHİM 1307 7 11 1915 SİNESERYAN HASTAHANESİ SÜLEYMAN SALİH 1304 SARIKAMIŞ MUHAREBESİ MUSTAFA MEHMET 1307 6 9 1914 BOZVIRAN MUHAREBESİNDE ÖMER ALİ 1313 25 1 1916 AHUDE MEHMET SAİT 1305 9 5 1916 ÇOTAN DAĞINDA NAZİM SALİH 1306 11 9 1914 ZEVİN MUHAREBESİNDE AHMET NIYAZI 1310 5 8 1918 BAKÜ TAARRUZUNDA AZIZ MEHMET 1313 24 7 1917 RUS DONANMASININ BOMBARDIMANINDA HASAN ABDULLAH 1310 25 1 1916 AHUDE HASAN ÖMER 1288 1 12 1915 ERZURUMUN KIZ KÖYÜNDE HASAN HÜSEYİN 1294 31 10 1915 AZAP ŞİMALİNDEKİ MUHAREBEDE HASAN VELİ 1310 25 4 1916 HARMAN TEPE MUHAREBESİNDE İBRAHİM HASAN 1313 16 10 1916 SUŞEHRİ MENZİL HASTAHANESİ AHMET ALİ 1302 23 4 1916 KAPAKTEPE MUHAREBESİNDE MEHMET HASAN 1312 30 12 1915 ERZURUMDA MUSTAFA HÜSEYİN 1307 30 11 1915 MİSKİ CİVARINDAKİ MUHAREBEDE MUSTAFA ABDİ 1305 25 4 1916 MUSTAFA KOLU ŞARK SIRTLARINDA OSMAN MUSTAFA 1295 8 12 1915 PADİSAH TEPESİNDE SALİH HALİL 1313 2 5 1916 SEMABOZ TEPESİNDE SALİH İBRAHİM 1307 7 11 1915 ERZURUM SİNASARYAN HASTAHANESİ ŞAKİR OSMAN 1295 3 11 1915 ANDEK MUHAREBESİNDE ŞAKİR AHMET 1314 10 4 1916 MEYDAN HARBİ ALİ MAHMUT 1307 1 9 1914 BOZVIRAN MUHAREBESİNDE HÜSEYİN ALİ 0 11 4 1916 11.KOLORDU 5.SEYYAR HASTAHANESİ İSMAİL MUSTAFA 1306 25 8 1914 ZAYİAT CETVELİNDE MUSTAFA İBİS MEHMET 1307 6 9 1914 BOZVIRAN MUHAREBESİNDE SALİH SITKI ALİ 0 21 10 1915 ISIS SU ŞARK SIRTLARINDA ZEKİ EFENDİ İZZET 0 4 5 1916 BAYBURT SALHAR DAĞLARINDA ADEM İBRAHİM 1310 6 12 1915 MERDİVENKÖY MUHAREBESİNDE EMİN MEHMET 1304 6 10 1917 KOYULHİSAR MENZİL HASTAHANESİ İSMAİL MUSTAFA 0 17 10 1914 ZAYİAT CETVELİNDE HÜSEYİN MUSTAFA 1308 20 3 1916 KARAHİSAR ŞARKI KALESİNDE SELİM MUSTAFA 1303 23 5 1916 KARAHAMZALAR KÖYÜ SALİH ALİ 1312 15 4 1916 KAPANBAS TEPESİNDE ÇAMOLUK HÜSEYİN ABDURRAHMAN 1306 2 11 1914 ZİVİN KÖYÜ ŞÜKRÜ ALİ 1314 0 0 1916 TESKİLAT-I MAHSUSE ALAYINDA MESUDİYE AHMET MEHMET 1311 8 12 1915 PADİSAH TEPESİNDE AHMET ÖMER 1297 25 3 1916 HÖYÜK DAĞI MUHAREBESİNDE AHMET ALİ 1293 18 6 1916 MEYDAN HARBİ BEKİR AHMET 1312 23 3 1916 HEVİK DAĞI MUHAREBESİNDE HASAN SALİH 1297 17 3 1916 HÖYÜK DAĞI MUHAREBESİNDE MAHMUT HASAN 1307 17 3 1916 HÖYÜK DAĞI MUHAREBESİNDE MEHMET İBRAHİM 1310 8 10 1916 KOYULHİSAR HASTAHANESİ NURİ OSMAN 1299 26 2 1915 --- SALİH HÜSEYİN 1305 29 6 1917 1.KAFKAS 19.SEYYAR HASTAHANESİ SALİH MEHMET 1310 16 5 1916 MEYDAN HARBİ SEVKİ YUSUF 1294 7 2 1916 2600 RAKIMLI TEPEDE AHMET RÜSTEM 1312 17 3 1916 HÖYÜK DAĞI MUHAREBESİNDE YUSUF AHMET 1298 22 4 1916 ZİYARET TEPESİNDE SÜLEYMAN MUSTAFA 1303 23 2 1916 KUZMA TEPELERİNDE MUHAREBEDE HİLMİ İBRAHİM 1302 18 3 1916 1.SEYYAR HASTAHANESİ MEHMET ALİ ŞÜKRÜ 0 30 7 1915 VASITAN MUHAREBESİ MEHMET EFN. MUSTAFA 0 30 10 1915 YASSITEPE MUHAREBESİ AKINCILAR MUSTAFA HASAN 1295 6 10 1917 KARAYAKUP GAZİDE  KOYULHİSAR DURMUŞ SÜLEYMAN 1297 13 4 1915 AMERİKAN HASTAHANESİ ARİF ÖMER 1291 21 10 1914 MECINKERD MUHAREBESİNDE BEŞİR OSMAN 1311 22 5 1916 MEYDAN HARBİ HASAN HASAN 1295 21 4 1916 İLANTEPE MUHAREBESİNDE HÜSEYİN MEMİŞ 1292 23 3 1916 KARAKAPAN  TEPESİNDE HÜSEYİN VELİ 1296 4 9 1914 GEREK KÖYÜ MUHAREBESİNDE MEVLÜT HASAN 1306 10 11 1917 ACAN BOĞUL TAARRUZUNDA MUSTAFA HÜSEYİN 1303 29 9 1914 ÇÜRÜKSU MUHAREBESİ NAZIM HALEP 1315 5 8 1918 BAKÜ TAARRUZUNDA ZİHNİ MUSTAFA 1297 3 9 1914 GEREK KÖY MUHAREBESİ ŞABAN İBRAHİM 1300 21 8 1916 ARTABİL DERESİNDE SUŞEHRİ HASAN MEHMET 1307 2 5 1915 ERZURUM HAFİF MECRUHİN HASTANESİ KERİM MUSTAFA 1294 11 4 1915 KARADAĞ HARBİ EMİN MUSTAFA 1308 30 10 1915 MEŞİKİ CİVARINDAKİ MUHAREBEDE OSMAN ÖMER 1304 1 11 1914 ERZURUMUN GEREK KÖYÜ  ABDULLAH İSMAİL 1287 20 4 1915 KABERLİKDE DEĞİRMENDE  AHMET ARİF 1306 9 5 1916 AZUT KARAKOLUNDA MUHAREBEDE HAŞİM OSMAN 1302 21 3 1916 2350 RAKIMLI TEPEDE HURŞİT ALİ 1313 25 4 1916 TERCANIN GÖKDERE CİVARINDA HÜSEYİN MELİKZAR 1301 15 4 1915 KAVAK MAHALLESİNDE İSMAİL SÜLEYMAN 1290 15 5 1916 KAPANBAŞ MUHAREBESİNDE İSMAİL İBRAHİM 1285 22 4 1916 RASTE TEPESİNDE KADİR İSMAİL 1307 5 11 1914 SARIKAMIŞ MUHAREBESİ NAZİM OSMAN 1310 21 5 1915 TAŞLITEPE MUHAREBESİNDE OSMAN HÜSNÜ 1313 21 7 1916 SUŞEHRİ MENZİL HASTAHANESİ SALİM EFENDİ MUSTAFA 0 29 3 1915 KÖPRÜKÖY MUHAREBESİ ŞEVKİ MUSTAFA 1293 24 6 1915 AĞIR MECRUHİN HASTANESİ YAKUP MEHMET 1286 3 10 1916 SUŞEHRİ MENZİL HASTAHANESİ MEHMET BEKİR 1310 6 12 1915 52.FIRKA SIHHİYE BÖLÜĞÜ KADİR İSMAİL 1307 5 11 1914 SARIKAMIŞ MUHAREBESİ ŞEBİNKARAHİSAR KASIM SADULLAH 1299 29 11 1914 EŞKİYA TARAFINDAN MEHMET İSMAİL 1305 21 3 1915 HAYTIN DERE HARBİNDE ŞABAN EYÜP 1309 22 9 1915 AZİZİYE’DE SALİH İBRAHİM 1304 15 11 1914 EMREKUM MUHAREBESİNDE HALİL SERİF 1288 21 4 1915 EŞKİYA MÜSADEMESİNDE MAHMUT MAHMUT 1292 21 5 1916 BANATDA ABDULKADİR AHMET 1308 23 4 1916 HARMAN TEPE MUHAREBESİNDE ALİ ÖMER 1306 25 6 1918 KOYULHİSAR MUHAREBESİ RECEP İSMAİL MEHMET 1299 16 10 1914 GEDİK HARBİNDE SALİH MEHMET 1296 29 3 1915 KARADAĞ HARBİ AHMET FEYZULLAH 0 11 11 1914 KARABIYIK MUHAREBESİNDE ARİF ŞABAN 1315 21 1 1918 EŞKİYA MÜSADEMESİNDE AHMET ARİF 1285 21 4 1915 ERMENİLERLE MÜSADEMEDE ABDULKADİR HÜSEYİN 1309 3 9 1914 MEYDAN HARBİ YUSUF OSMAN 1300 15 11 1915 GAVUR GÜLÜNDE İSMAİL AHMET 1311 20 3 1917 35.SEYYAR HASTAHANESİ AHMET MUSTAFA 1312 7 6 1916 BEGMAL’DE

KAYNAKLAR

1- Osmanlı Tarihi, IX. Cilt, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), Ord. Prof. Enver Ziya Karal, 414-424  - http://www.ttk.org.tr/index.php?Page=Sayfa&No=155

2-Http://www.tsk.tr/8_tarihten_kesitler/8_4_turk_tarihinde_onemli_gunler/sarikamis_harekati/

sarikamis_harekati.htm

3- http://tr.wikipedia.org/wiki/Sar%C4%B1kam%C4%B1%C5%9F_Harek%C3%A2t%C4%B1

4-Fevzi çakmak, Büyük Harpte Şark Cephesi Harekatı, İş Bankası Yay. İst.2010

5- http://www.haberturk.com/polemik/haber/710163-sarikamistaki-sehit-sayisinin-23-bin-oldugu-iddiasi

6- http://www.sarikamisdayanismagrubu.com/Haber_Detay.asp?HaberID=13