İdareciler

                                   OSMANLI ARŞİV BELGELERİNE GÖRE
                                       ŞEBİNKARAHİSAR'IN İDARECİLERİ                                                                                                                                                            

                Devler Arşivleri Genel Müdürlüğü tarafından, Osmanlı Arşivlerinde yer alan belgelerin bir kısmı Türkçe'ye çevrilerek özet halinde internette yayınlanmaya başlandı. Kullanıma açılan, Karahisar-ı Şarki ile ilgili bir kısım belgeler içerisinde Karahisar-ı Şarki ve bağlı ilçelerde yaşanan olaylar ve yapılan atamalarla ilgili birçok belge yer alıyor.

                Belgeler incelendiğinde dikkat çeken ilk şey, Osmanlı merkez merkez yönetiminin, yerel idarecilerin suçlarına ve yolsuzluklarına müdahale etmek konusunda ve başarılarına verdikleri önem. Belgelerden, merkez yönetiminin yolsuzluğu saptanan yerel yöneticileri azlettiği gibi, suçu tespit edilen idareciye de gereken cezayı vermekte çekinmediği anlaşılıyor. Başarılı yerel idareci de nişanla ödüllendiriliyor.

                Yine dikkat çeken diğer bir konu da, mutasarrıf yardımcılıklarına gayrşimüslimlerin atanmaları. Belgelerde, Karahisar-ı Şarki'ye mutasarrıf yardımcısı olarak  atanan gayrimüslimlerin  isimlerine de  rastlanılıyor.

                Mutasarrıf, Osmanlıda eyalet yönetimindeki valigibi, sancaklarda da aynı yetkiye sahip görevlidir. Mutasarrıflar, padişah tarafından fermanla atanmakta idiler. Atama sonrası kadı ve nâiblere hitab edilerek, ismi belirtilen paşanın sancağa mutasarrıf olarak atandığı belirtildikten sonra, bütün görevlilerin yeni mutasarrıfa itaat etmeleri, emirlerine uymaları istenirdi. Mutasarrıflar çağrıldıkları zaman, emrindeki kapı halkı ile beraber savaşa gitmek zorunda idiler. Mukâtaaların denetimi ve iltizam işleriyle de doğrudan ilgileniyorlardı. Ayrıca şehirde bulunan bazı dînî ve sosyal yapıların, su yollarının tamiri ve bakımı, herhangi bir âfet anında halkın ihtiyaçlarının karşılanması, sancakta görev yapacak idareci ve vazifelilerin atanması için takrir yazılması, âyan-ı vilâyetle birlikte esnafın sattığı mallarla ilgili narh konulması gibi pek çok idarî, askerî, ekonomik ve sosyal içerikli görevler üstleniyorlardı. Mutasarrıflıklar, bazen muhafızlık şartıyla, bazen yürütülen göreve ek olarak, bazen de ya tek başına ya da birden fazla sancakla birleştirilerek, (genellikle“ber vech-i arpalık” şartıyla) vezir rütbeli paşalara verildiği de oluyordu..

                Mutasarrıf, diğer görevlerinden dolayı veya başka bir sebeple sancağa gelemeyecekse, kapı kethüdası arzıyla yanında bulunan güvendiği adamlardan veya dışarıdan ismini verdiği bir kişinin sancağa mütesellim tayin edilmesini talep ederdi.  Mutasarrıfların geçici bir görev vesilesiyle başka bir yere gittiklerinde yerlerine bıraktıkları kimselere de  “kâim-i makam” (Kaymakam) deniliyordu. Mütesellimlerin azil ve tayini de, merkezi hükümette Reisül Küttab dairesi vasıtasıyla gerçekleşirdi.

                Osmanlı arşiv belgelerine göre, Karahisar-ı Şarki Sancağı'na atanan mutasarrıflar ve atama  tarihleri şöyle.

                1722/1135  Vezir Yusuf Paşazade Mustafa Paşa (Aynı yıl  Kırşehir'e atandı)

                1722/1135  El-Hac İbrahim Paşa

                1733/1146  Ömer Paşa (Gönye Sancağından Karahisar-ı Şarki'ye atandı)

                1830/1246  Vezir Osman Paşa

                1845/1262  Kethudazade Trabzonlu Ahmet Emin Ağa (Kaymakam olarak da  ismi geçiyor)

                1862/1279  Ömer Cemal Paşa (Kaymakam olarak da  ismi geçiyor)

                1867/1284  Muhyiddin Paşa (Kaymakam olarak da  ismi geçiyor)

                1868/1285 Münib Efendi (Karahisar-ı Şarki'den Kars'a atandı)

                1868/1285 İzzet Bey (Bilan Kaymakamlığından Karahisar-ı Şarki'ye atandı)

                1874/1291 Mehmet Haydar Bey

                1881/1299 Mehmet Tali Paşa (Karahisar-ı Şarki'de iken nişan verildi)

                1884/1302 Reşid Paşa (Sivas Mutasarrıfı ile becayiş ederek Sivas'a atandı)

                1884/1302 Osman Paşa (Karahisar-ı Şarki Mutasarrıfı ile becayiş ederek Sivas'tan atandı)

                1886/1304 Vehbi Paşa (Görevde iken azledildi 1305 'de Ergiri Sancağı'na atandı)

                1884/1304 Rüşdü Bey (Vehbi Paşa'nın yerine atandı)

             1884/1304 Mehmet Enis Efendi (Ammara mutasarrıfı iken Rüşdü Bey ile becayiş ettttirilerek atandı)

            1887/1305 Rasih Efendi (Mardin'den becayiş ile atandı, görevde iken taltif edildi, 1891'de Tokat'a atandı)

           1891/1309 Mehmed Şakir Bey (Gümüşhane'den atandı. İktidarsızlık gerekçesi ile görevden azledildi)

      1893/1311 Mustafa Bey (Maraş'tan atandı. Tamzara'da Türklerle Ermeniler arasındaki olayları                                                                   önleyemediği için 1895'de azledildi)

                1895/1313 İbrahim Hakkı Efendi (Eski Dersim Mutasarrıfı. Aynı yıl Kerkük'e atandı)

           1895/1313 Raif Efendi (Cezayir-i Bahri Sefid Vilayeti Mektupçuluğundan Karahisar-ı Şarki'ye atandı)

                1897/1315 Şükrü Paşa (Mardin'den Raif Ef. İle becayiş ederek atandı.1898'de kış aylarının uzun olmasından  dolayı tayin istedi. Mersin Mutasarrıfı Ziya Paşa ile becayiş etti)

                1900/1318 Ziya Paşa (Karahisar-ı Şarki'den Drama'ya atandı)

                1900/1318 Mahmut Nedim Bey (Cebel-i Garbi Mutasarrılığından Karahisar-ı Şarki'ye atandı)

                1903/1321 Reşid Paşa (Muş'a atandı)

                1903/1321 Husnü Bey (Becayiş ile Maraş'a atandı)

                1903/1321 Nuri Efendi (Becayiş ile Maraş'tan atandı)

                1904/1322 Selahaddin Efendi

                1905/1323 Ahmet Cavit Bey (Ergir Sancağı'ndan becayiş ile Karahisar-ı Şarki'ye atandı)

                1908/1326 Asaf Bey

                1909/1327 Zeki Bey (Dıraç Mutasarrıfı iken Asaf Bey ile becayiş etti)

                1912/1331 Cemal Bey

                1913/1332 Nazmi Bey (Karahisar-ı Şarki'den Ergani'ye atandı)

                1913/1332 Hilmi Bey (1916'da Kırşehir'e atandı)

                1916/1335 Yahya Sezai Bey

                1916/1335 Asaf Bey (görevde iken azledildi)

                1918/1337 Dikran Efendi

                1919/1338 Abdulvahap Bey

          Osmanlı arşiv belgelerine göre, Karahisar-ı Şarki'de görevlendirilen Kaymakamların isimleri  atandıkları tarihleri ise şöyle:

                1835/1251 Hacı Yahya Bey

                1846/1263 Şehrab Paşa

                1847/1264 Kethüdazade Emin Ağa

            1848/1265 Mehmet Emin Ağa (Dergah-ı Ali Kapıcıbaşılığından Maden-i Hümayun Müdürü ile atandı)

                1849/1266 Mahmet Galip (Bozok Malmüdürlüğünden atandı)

                1851/1268 Hüseyin Ağa

                1853/1270 Abdulhamid Bey (görevde iken azledildi)

                1854/1271 Hurşid Ağa (görevde iken rüşvetten ve halka eziyetten yargılandı)

                1855/1271Abdi Efendi

                1857/1274 Mustafa Efendi (Denizli Kaymakamı iken Abdi Efendi ile becayiş etti)

                1858/1275 Ömer Cemal Paşa (Mardin Kaymakamı iken becayiş ile atandı. Rüşvet aldığın iddiası ile görevde iken azledildi. Ancakberaat etti. Mutasarrıf olarak da ismi geçiyor)

            1858/1275 Namık Efendi (Kars Kaymakam vekilliğinden atandı. Görevde iken ödüllendirildi. Daha sonra  gayrimüslimlere kötü davrandığı iddiası ile görevden azledildi)

        1861/1278 Kamil Efendi (Meclis- Vala Mazbata odasından Karahisar-ı Şarki Kaymakamlığına atandı.1862'de azledildi ve Midilli'ye sürüldü. 1865'de affedildi)

                1863/1280 Abdullah Efendi (Burdur'a atandı)

                1866/1283 Muhyiddin Paşa (Erzincan'a atandı. Mutasarrıf olarak da ismi geçiyor)

                1866/1283 Ali Kemal Paşa

                1868/1285 Ömer Lutfi Paşa

                1868/1285 Ömer Asaf Efendi (Görevde iken tahkikat geçirdi)

                1894/1312 Süleyman Rakım Efendi (Sason'dan atandı)

KAYNAK     : 1- www.devletarsivleri..gov.tr

                        2- http://tr.wikipedia.org/wiki/
 Ağustos 2008 de hazırlanan bu yazı Yeni Şebinkarahisar Gazetesi'nde yayınlanmıştır.